Thanh Hóa có 11 huyện miền núi, trong đó có 6 huyện nghèo. Với xuất phát điểm thấp, hạ tầng thiếu đồng bộ, nguồn lực trong Nhân dân hạn hẹp nên quá trình triển khai thực hiện chương trình xây dựng nông thôn mới (XDNTM) các huyện miền núi đều gặp rất nhiều khó khăn. Do vậy, cấp ủy, chính quyền và Nhân dân 11 huyện miền núi đang vào cuộc mạnh mẽ để đưa các xã khu vực miền núi hoàn thành chỉ tiêu NTM trong giai đoạn 2021-2025.
Diện mạo nông thôn mới ở bản Cù Tá, xã Tam Văn (Lang Chánh).Ảnh: Trần Thanh
Giai đoạn 2022-2025, huyện Lang Chánh phấn đấu có 2 xã gồm: Đồng Lương, Tân Phúc đạt chuẩn NTM. Mặc dù nhận được sự hỗ trợ lớn từ tỉnh Thanh Hóa và huyện Lang Chánh cùng nỗ lực của cấp ủy, chính quyền, Nhân dân nhưng đến hết năm 2022, xã Đồng Lương mới đạt 13/19 tiêu chí NTM, còn xã Tân Phúc mới đạt 16/19 tiêu chí NTM. Tại xã Đồng Lương, các tiêu chí chưa đạt, gồm: điện, lao động, thu nhập, cơ sở vật chất văn hóa, môi trường và an toàn thực phẩm, nghèo đa chiều. Ông Lê Khánh Đạt, Chủ tịch UBND xã, cho biết: “Vốn là xã miền núi nên kinh tế – xã hội của Đồng Lương còn khó khăn. Bởi vậy, quá trình XDNTM của xã vẫn còn nhiều hạn chế từ nội tại. Đơn cử như tiêu chí nghèo đa chiều giai đoạn 2021-2025 là dưới 6,5%. Trong khi, người dân địa phương chủ yếu là sản xuất nông, lâm nghiệp nên thu nhập chưa cao. Bên cạnh đó, một bộ phận người dân còn trông chờ, ỷ lại vào sự hỗ trợ của Nhà nước, chưa có ý thức vươn lên thoát nghèo nên tỷ lệ hộ nghèo của xã còn cao, chiếm 33,82%, hộ cận nghèo chiếm 32,4%. Một số tiêu chí mềm cũng cần thêm thời gian, nguồn lực để triển khai thực hiện sâu rộng trong Nhân dân. Từ những khó khăn ấy, cấp ủy đảng, chính quyền xã đang tập trung đẩy mạnh tuyên truyền, nâng cao nhận thức cho bà con về công tác giảm nghèo để từng hộ, từng người dân xóa bỏ tư tưởng trông chờ ỷ lại vào sự hỗ trợ của Nhà nước, nêu cao tinh thần tự lực cánh sinh trong phát triển kinh tế, từng bước vươn lên thoát nghèo bền vững. Đồng thời, tạo ra nguồn lực để chung sức XDNTM”.
Mường Lát là huyện vùng cao biên giới của tỉnh, có 7 xã, với 77 bản thuộc đối tượng triển khai XDNTM. Được sự quan tâm hỗ trợ đặc biệt của Trung ương và tỉnh Thanh Hóa, kinh tế – xã hội của huyện đang từng bước đi lên, đời sống vật chất và tinh thần của Nhân dân không ngừng được cải thiện. Đến nay, huyện Mường Lát mới có 17/77 bản đạt chuẩn bản NTM, chiếm 22% số bản và vẫn “trắng” xã NTM. Toàn huyện mới đạt bình quân 5 tiêu chí/xã. Do đó, hành trình XDNTM trên địa bàn huyện còn nhiều gian nan khi bộ tiêu chí NTM giai đoạn 2021-2025 có nhiều chỉ tiêu, tiêu chí mà các xã miền núi khó thực hiện được. Đơn cử như: tỷ lệ hộ sử dụng nước sạch tập trung; truy xuất nguồn gốc sản phẩm chủ lực; tỷ lệ người dân có sổ khám chữa bệnh điện tử; tỷ lệ nghèo đa chiều… Theo khảo sát của UBND huyện Mường Lát, tỷ lệ hộ nghèo và cận nghèo theo chuẩn đa chiều trên địa bàn huyện chiếm 65,34% (hộ nghèo 47,71%, cận nghèo 17,63%), thu nhập bình quân đầu người còn thấp, đạt 22,65 triệu đồng/người/năm.
Một góc bản Đoàn Kết – bản người Khơ Mú thuộc thị trấn Mường Lát (Mường Lát).
Ông Nguyễn Văn Bình, Chủ tịch UBND huyện Mường Lát cho biết: XDNTM ở khu vực miền núi đã khó, thì đối với huyện Mường Lát lại bộn bề khó khăn. Do xuất phát điểm thấp, cơ sở hạ tầng thiếu thốn, đời sống của người dân còn nhiều khó khăn, đồng bào dân tộc thiểu số còn giữ một số tập quán, phong tục lạc hậu ảnh hưởng đến đời sống và sản xuất. Ngoài ra, việc thực hiện các tiêu chí NTM, nhất là giao thông, thủy lợi, cơ sở vật chất văn hóa sẽ gặp khó do nguồn thu ngân sách trên địa bàn thấp, cuộc sống người dân còn nghèo nên huy động nội lực hạn chế. Bên cạnh đó, nguồn vốn từ chương trình mục tiêu quốc gia XDNTM và các chương trình khác phân bổ chưa đủ để thực hiện các tiêu chí theo lộ trình đề ra.
Theo thống kê của Văn phòng điều phối Chương trình XDNTM tỉnh, đến tháng 3-2023, toàn tỉnh có 61 xã, 700 thôn, bản thuộc khu vực miền núi đạt chuẩn NTM. Theo kế hoạch giai đoạn 2021-2025 của tỉnh, có 65 xã miền núi, trong đó có 26 xã thuộc các huyện nghèo phấn đấu đạt chuẩn NTM. Đây là các xã có nguồn thu ngân sách trên địa bàn rất hạn hẹp, vị trí địa lý, địa hình không thuận lợi, kinh tế khó khăn, các tiêu chí còn lại chưa đạt chuẩn, chủ yếu thuộc nhóm tiêu chí về hạ tầng kinh tế – xã hội, kinh tế và tổ chức sản xuất, cần nguồn vốn lớn để xây dựng và phát triển sản xuất, tạo sinh kế, nâng cao thu nhập, giảm nghèo cho người dân. Bên cạnh đó, tiêu chí xã đạt chuẩn NTM giai đoạn 2021-2025 được nâng cao hơn giai đoạn trước cả về số lượng và chất lượng. Vì vậy, nhiều nội dung tiêu chí rất khó khăn để thực hiện ở các xã miền núi, như: Tỷ lệ hộ được sử dụng nước sạch từ hệ thống nước sạch tập trung, tỷ lệ hộ nghèo đa chiều…
Để nâng cao số lượng, chất lượng các xã và thôn, bản đạt chuẩn NTM ở khu vực miền núi đòi hỏi sự vào cuộc của cả hệ thống chính trị, đồng lòng từ người dân ở mỗi địa phương. Trong đó, cần tăng cường sự lãnh đạo của Đảng, quản lý của Nhà nước, phát huy sự tham gia của MTTQ, các đoàn thể chính trị – xã hội và toàn xã hội trong triển khai, thực hiện Chương trình XDNTM, gắn với giảm nghèo bền vững và Chương trình phát triển kinh tế – xã hội khu vực miền núi tỉnh Thanh Hóa, giai đoạn 2021-2025. Bên cạnh đó, các địa phương chủ động lồng ghép nguồn vốn hỗ trợ từ các chương trình MTQG với các chương trình, dự án khác để triển khai thực hiện XDNTM một cách hiệu quả, thiết thực. Đồng thời, huy động mọi nguồn lực đầu tư phát triển kinh tế – xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi; đẩy mạnh thu hút nguồn lực từ các vùng khác, các nguồn tài trợ quốc tế để phát triển kinh tế – xã hội nhanh, bền vững, từng bước nâng cao đời sống vật chất, tinh thần của người dân. Đối với các xã vùng khó khăn, UBND tỉnh cần ưu tiên bố trí vốn, đầu tư có trọng điểm để các xã này có cơ hội tăng tốc phát triển kinh tế – xã hội. Cùng với đó, các cơ quan liên quan cũng cần nghiên cứu bổ sung các chính sách đặc thù, tạo điều kiện cho những xã khó khăn tháo gỡ các “điểm nghẽn”, tạo động lực cho các xã vùng sâu, vùng xa trong XDNTM.
