Bà Nancy Hollander (trái) và nguyên Phó Chủ tịch nước Nguyễn Thị Bình trong cuộc gặp năm 1965 tại Jakarta, Indonesia.
Khi chúng tôi gặp nhau lần đầu tiên vào năm 1965, chúng tôi đã nói, một ngày nào đó, chúng tôi sẽ gặp nhau ở Việt Nam, trong hòa bình, nữ luật sư người Mỹ Nancy Hollander kể lại cuộc gặp với nguyên Chủ tịch nước Nguyễn Thị Bình.
Năm 1965, bà Nancy Hollander, thành viên Tổ chức Phụ nữ đấu tranh vì hòa bình (WSP) đã gặp bà Nguyễn Thị Bình, đại diện Hội Liên hiệp phụ nữ Giải phóng miền Nam Việt Nam, đánh dấu lần đầu tiên tiếp xúc ngoại giao nhân dân giữa phụ nữ hai nước trong việc chấm dứt chiến tranh ở Việt Nam.
“Khi chúng tôi gặp nhau lần đầu tiên vào năm 1965, chúng tôi đã nói, một ngày nào đó, chúng tôi sẽ gặp nhau ở Việt Nam, trong hòa bình. Phải mất một thời gian dài để điều này diễn ra. Và hôm nay, chúng tôi đã ở đây. Không còn chiến tranh”, bà Nancy Hollander nói trong ngày gặp lại bà Nguyễn Thị Bình tại Hà Nội 54 năm sau.
Miền Bắc và miền Nam là một gia đình nhưng không thể gặp nhau trên chính mảnh đất của mình
Trong cuốn sổ tay của mình nay đã được trao lại cho Bảo tàng Phụ nữ Việt Nam, bà Nancy Hollander ghi: “Miền Bắc và miền Nam Việt Nam là một gia đình nhưng không thể gặp nhau ở trên chính mảnh đất của mình – chúng tôi chỉ có thể gặp được nhau tại đây. Điều đó đã cho thấy thực trạng đáng tiếc trên mảnh đất mà chúng tôi đang sống”. Đây chính là lời bà Nguyễn Thị Bình, đại diện phái đoàn Phụ nữ Giải phóng miền Nam Việt Nam nói với bà Nancy trong lần đầu tiên 2 người gặp nhay tại Jakarta, Indonesia vào năm 1965.
Bà Nguyễn Thị Bình (áo dài trắng, hàng thứ 2) và bà Nancy Hollander (hàng đầu, thứ 2 từ trái sang) chụp ảnh cùng Tổng thống Indonesia Sukarno trong lần đầu gặp nhau vào năm 1965.
Năm 1965, khi bà Nancy đến Jakarta, bà mới là một cô sinh viên trường luật 21 tuổi. “Vào lúc đó, ở Mỹ, chúng tôi chỉ tâm niệm một điều là sẽ làm tất cả mọi điều có thể để chấm dứt cuộc chiến tranh tồi tệ này. Nhưng chúng tôi không thực sự biết điều gì đang xảy ra ở Việt Nam. Vì thế cuộc gặp năm 1965 giúp chúng tôi hiểu về sự thật diễn ra ở Việt Nam và chúng tôi giúp người dân Mỹ hiểu về sự thật đó”, bà Nancy nhớ lại.
Cuộc gặp gỡ năm ấy tại Indonesia đã ảnh hưởng rất lớn đến nhận thức của cô sinh viên trường Luật: “Tôi cảm nhận được sức mạnh và lòng can đảm của những người phụ nữ Việt Nam – những người đã bị chiến tranh tàn phá suốt 25 năm. Khi mà cuộc chiến này hay tất cả các cuộc chiến tranh khác vẫn còn diễn ra trên Trái Đất này thì những người phụ nữ của nước Mỹ cũng cần phải tham gia vào cuộc đấu tranh. Chúng tôi cũng phải sẵn lòng hy sinh thời gian và sức lực để biến đất nước này cũng như các nước khác thành nơi đáng sống cho trẻ em”, bà Nancy viết trong lá thư gửi đi ngày 24/8/1965, sau cuộc gặp.
“Bà Bình và tôi thời điểm đó đều còn rất trẻ. Tóc chúng tôi đều còn xanh. Bức ảnh này luôn đi cùng với tôi, nhắc nhở tôi rằng một ngày nào đó, tôi sẽ mang những kỷ vật này trở lại Việt Nam và chúng tôi sẽ gặp nhau trong hòa bình”, bà Nancy nói về kỷ vật mà bà yêu thích nhất trong số 450 tài liệu bà mang sang Việt Nam lần này.
“Họ mạnh mẽ, và rất đẹp. Dù bị chiến tranh tàn phá”
Cuộc gặp với những người phụ nữ Việt Nam có ý nghĩa lớn đối với Nancy. Trong cuốn sổ của mình, bà Nancy dành nhiều trang để ghi chép về cuộc gặp lần đầu tiên với những người phụ nữ Việt Nam.
Sau hơn 50 năm, những ký ức về những người phụ nữ Việt Nam nhỏ bé vẫn in đậm trong tâm trí vị nữ luật sư người Mỹ: “Chúng tôi đã hiểu được rằng phụ nữ Việt Nam thật dũng cảm, mạnh mẽ đến nhường nào và họ đã nỗ lực như thế nào để chấm dứt chiến tranh ở Việt Nam”.
“Họ mạnh mẽ, và rất đẹp, dù bị chiến tranh tàn phá” – bà Nancy viết trong cuốn sổ của mình.
Bà đã chuyển nhà một vài lần, có một số đồ đạc đã không còn nhưng có một chiếc hộp nhỏ, bà vẫn giữ theo người, không một chút suy suyển. Đó là chiếc hộp chứa những ghi chép, hình ảnh và tài liệu trong cuộc tiếp xúc lần đầu tiên với phái đoàn phụ nữ Việt Nam năm 1965.
“Tôi vẫn giữ cẩn thận những kỷ vật này trong một chiếc hộp vì tôi tin rằng, đến một lúc nào đó, tôi sẽ đưa chúng trở về Việt Nam. Tôi hy vọng những kỷ vật tôi mang theo đây có thể giúp mọi người hiểu thêm về một thời kỳ gian khổ mà Việt Nam đã trải qua và ngăn cản những điều tương tự tái diễn một lần nữa”, bà Nancy chia sẻ trong buổi trao các kỷ vật cho Bảo tàng Phụ nữ.
Một số kỷ vật bà Nancy trao lại cho Bảo tàng Phụ nữ Việt Nam.
Cầu nối bất ngờ từ một bức ảnh
Năm 2018, nhân kỷ niệm 50 năm cuộc tấn công và nổi dậy Tết Mậu Thân 1968 tổ chức tại Hà Nội, một phái đoàn Mỹ đã sang Việt Nam gặp bà Nguyễn Thị Bình. Lúc này, nữ nhà văn Mỹ Lady Borton, người dịch cuốn hồi ký “Nguyễn Thị Bình – gia đình, bạn bè và đất nước” sang tiếng Anh đã tặng cho mỗi người trong phái đoàn Mỹ một cuốn sách.
Tình cờ, trong phái đoàn Mỹ có ông James W.Russell – bạn của bà Nancy Hollander. Ông đã nhìn thấy bạn mình trong bức ảnh chụp cùng với bà Nguyễn Thị Bình tại Indonesia năm 1965. James đã ngay lập tức email cho bà Nancy thông báo về sự bất ngờ này. Nhận được thông tin, bà Nancy đã liên lạc với bà Lady Borton để hỏi về người phụ nữ trong phái đoàn Phụ nữ Giải phóng miền Nam Việt Nam mà bà từng găp năm 1965.
Sau nhiều cuộc trò chuyện, bà Nancy ngỏ ý muốn tặng lại một số hiện vật, tài liệu của phái đoàn Việt Nam mang đến hội nghị ở Jakarta năm 1965 và một số lá thư mà bà còn giữ. Bà Lady Borton đề nghị hãy trao những kỷ vật này cho Bảo tàng Phụ nữ Việt Nam. Cũng chính bà Lady Borton là người đã vận chuyển số tài liệu, hiện vật này từ Mỹ sang Việt Nam.
Gặp lại vị nữ luật sư người Mỹ từng đấu tranh phản đối chiến tranh Việt Nan, nguyên Phó Chủ tịch nước Nguyễn Thị Bình cho biết, cuộc gặp gỡ năm 1965 ở Jakarta là một sự kiện rất quan trọng vì đó là cuộc gặp đầu tiên của phụ nữ cũng như nhân dân Mỹ với đại biểu của nhân dân Việt Nam. Sau này thì có nhiều cuộc gặp gỡ hơn nhưng đó là cuộc gặp đầu tiên, mở ra nhiều cuộc gặp khác.
“Chúng tôi, phụ nữ Việt Nam cũng như nhân dân Việt Nam luôn luôn biết ơn những người bạn Mỹ đã đấu tranh để chấm dứt chiến tranh ở Việt Nam. Chúng tôi luôn luôn tin rằng phong trào hòa bình đoàn kết ở Mỹ đã góp một phần vào thắng lợi của chúng tôi. Ngày nay, Việt Nam đã có hòa bình nhưng ở trên thế giới chưa thật sự có hòa bình. Chúng ta, những người phụ nữ phải tiếp tục đấu tranh bảo vệ hòa bình, bảo vệ cuộc sống của con em chúng ta. Một lần nữa, chúng tôi cảm ơn các bạn, vì tất cả, vì những gì đã làm ngày hôm qua và ngày hôm nay”, bà Nguyễn Thị Bình nói.
