Độc đáo cách sao chè của đồng bào dân tộc Mông

 Giữ nghề truyền thống

 Cây chè gắn bó với đời sống sinh hoạt, văn hóa của đồng bào dân tộc Mông vùng cao Tà Xùa hàng trăm năm nay, nghề sao chè cũng ra đời từ đó. Với sự phát triển của khoa học kỹ thuật, quá trình sản xuất chè giờ đây đã đơn giản hơn trước rất nhiều nhờ sự hỗ trợ của máy móc. Tuy nhiên, nhiều gia đình đồng bào dân tộc Mông vẫn gìn giữ cách sao chè truyền thống bằng tay, vừa bảo tồn và phát triển văn hóa của dân tộc, vừa có thu nhập ổn định cho gia đình.

Thăm gia đình chị Thào Thị Chu, bản Bẹ, xã Tà Xùa, đúng lúc gia đình đang sao chè. Vừa nhanh tay đảo chè, chị Chu vừa nói: Để sao được một mẻ chè ngon, chè nên hái trong khoảng thời gian sáng sớm đến trước 10 giờ, buổi chiều từ 3 giờ trở đi mới hái. Sau khi hái về, bỏ vào chảo sao càng sớm thì càng giữ được hương vị. Chúng tôi sử dụng chính đôi bàn tay trần của mình để sao chè, trên chảo gang, dưới ngọn lửa, khói bốc lên nghi ngút. Trung bình, sao một mẻ chè theo phương pháp thủ công này mất 2 giờ đồng hồ.

Khi lá chè được sao héo, sẽ cho ra nia vò bằng tay để kiểm tra độ ẩm. Sau đó, cho lại vào chảo tiếp tục đảo đều tay đến khi độ ẩm của chè đạt yêu cầu. Dùng tay sao chè, nếu không biết sao, dễ bị bỏng tay, nhưng sao bằng tay thì chè ngon, thơm và được nước hơn, lại ko bị nát chè.

Nếu sao bằng máy, chè bán ra thị trường chỉ được 600.000 đồng/1kg, còn sao bằng tay giá bán 800.000 đồng/1kg. Vừa muốn gìn giữ nghề truyền thống, mà thành phẩm đạt chất lượng cao hơn, bán được giá hơn, nên nhiều gia đình ở Tà Xùa vẫn lưu giữ nghề sao chè bằng tay.

Đặc sản chè Tà Xùa

Từ lâu, sản phẩm chè búp khô Tà Xùa đã nổi tiếng khắp trong và ngoài tỉnh, với giá bán bình quân 800.000 đồng/kg, nhờ đó, đời sống của người trồng chè ở Tà Xùa được cải thiện đáng kể.

Hiện nay, cây chè không chỉ là cây có giá trị kinh tế cao, còn đang mang lại lợi ích kép trong việc giúp địa phương phát triển du lịch trải nghiệm. Du khách đến Tà Xùa đều ngỡ ngàng, thích thú khám phá những cây chè cổ thụ, trải nghiệm quy trình sản xuất sao chè theo phương pháp truyền thống bằng tay của đồng bào dân tộc Mông; chọn mua sản phẩm đặc sản chè Tà Xùa về thưởng thức và làm quà cho người thân.

Anh Nguyễn Văn Khánh, đến từ Hà Nội chia sẻ: Tôi rất ấn tượng với quy trình sản xuất chè truyền thống của đồng bào dân tộc Mông. Được tận mắt chứng kiến và thưởng thức hương vị chè ngon nức tiếng trong không khí trong lành của vùng cao, cảm nhận điểm đặc biệt của chè Tà Xùa là có thể pha vài lần nước mà màu và hương vị vẫn như nước đầu. Chè Tà Xùa có hương thơm đặc trưng riêng, vị ngọt dịu còn đọng lại lâu mà khó loại chè nào có được. Chính vì những ưu điểm đặc biệt đó, tôi đã mua và xin số điện thoại, khi uống hết sẽ gọi điện đặt thêm.

Phát triển thương hiệu

Hiện nay, xã Tà Xùa có gần 200 ha cây chè, trong đó, khoảng 1.600 cây chè Shan tuyết cổ thụ. Chè cổ thụ được xã giao đến từng hộ gia đình và hướng dẫn chăm sóc hoàn toàn tự nhiên, không phun thuốc hay dùng phân hóa học để bón cho cây, mà chỉ phát dọn thực bì quanh gốc, tạo sự thông thoáng cho cây quang hợp và thu hái đúng kỹ thuật. Nhờ đó, cây được phục hồi, xanh tốt, cho năng suất và chất lượng cao, mang lại thu nhập đáng kể cho người dân nơi đây.

Trao đổi về định hướng giữ gìn cách sao chè truyền thống gắn với du lịch, ông Mùa A Sang, Chủ tịch UBND xã Tà Xùa, cho biết: Cây chè là cây chủ lực trong xóa đói, giảm nghèo cho bà con Tà Xùa. Cấp ủy, chính quyền địa phương thường xuyên quan tâm đến việc mở rộng diện tích cây chè; nâng cao năng suất, chất lượng cây chè Tà Xùa. Vận động người dân bảo vệ tốt cây chè cổ thụ, tạo sản phẩm du lịch phục vụ khách tham quan, trải nghiệm.

Đồng thời, xã tuyên truyền các hộ gia đình gìn giữ, chăm sóc theo hướng dẫn kỹ thuật chăm tự nhiên, giữ gìn quy trình chế biến truyền thống, kết hợp phục vụ khách du lịch tham quan, trải nghiệm, giúp du khách biết được quy trình từ khâu sao chè đến thành phẩm, góp phần quảng bá  giá trị thương hiệu chè Tà Xùa.

Bảo tồn và phát triển cây chè Shan tuyết Tà Xùa, huyện Bắc Yên đang tập trung quy hoạch khu vực trồng chè Shan tuyết, kết hợp với phát triển du lịch sinh thái, văn hóa, nhất là văn hóa truyền thống đồng bào dân tộc Mông. Nâng cấp hệ thống hạ tầng cơ sở giao thông phục vụ du khách đến tham quan, trải nghiệm. Hỗ trợ nhân dân phát triển trồng mới diện tích chè, tăng cường tập huấn, hướng dẫn kỹ thuật thu hái, chăm sóc chè; đẩy mạnh quảng bá, giới thiệu sản phẩm để chè Shan tuyết Tà Xùa, nhằm tăng giá trị sản phẩm chè, đáp ứng nhu cầu thị hiếu của thị trường, tạo việc làm, tăng thu nhập cho bà con vùng cao.