Trọn đời một tình yêu Quan họ

Sinh ra từ cái nôi Quan họ ở làng Xuân Hội (xã Lạc Vệ, huyện Tiên Du), từ nhỏ, khi được nghe các bà, các chị hát Quan họ, bà Quýnh luôn cảm thấy những thanh âm đằm thắm mượt mà ấy có một sức hút đặc biệt. Vì yêu thích nên bà nghe, tự học và nhờ mọi người uốn nắn thêm. Mỗi tối, bà đều theo các bậc cao niên tham gia sinh hoạt để học cách ca, chơi Quan họ. Lâu dần, Quan họ đã trở thành một phần không thể thiếu trong cuộc sống của bà. Sau khi nên duyên chồng vợ cùng ông Nguyễn Văn Cách, người làng Đặng Xá (nay là Đương Xá, phường Vạn An, thành phố Bắc Ninh) là 1 trong 49 làng quan họ cổ, dường như tình yêu và khát khao được gắn bó cùng Quan họ với bà lại càng thêm phần mãnh liệt, đậm sâu.

Một buổi sinh hoạt, luyện hát của các thành viên trong CLB Quan họ Đương Xá.

Trong thời kỳ chiến tranh, quan họ cổ làng Đặng Xá gần như rơi vào quên lãng, thấy nhiều người dân trong làng vẫn còn yêu và hát được Quan họ, vợ chồng bà Quýnh vận động và tập hợp họ để cùng nhau học hát, giao lưu, hướng dẫn những lời khó trong quan họ cổ. Những câu ca Quan họ khiến xóm thôn thêm rộn ràng, vơi đi những nhọc nhằn của cuộc sống và làm phong phú đời sống tinh thần của bà con nhân dân. Số lượng người đam mê quan họ dần tăng lên mỗi ngày và đó cũng là lý do vợ chồng bà Quýnh vận động để thành lập CLB quan họ làng Đương Xá. Ban đầu, CLB có 12 thành viên, dưới sự dẫn dắt tận tình và tâm huyết của nghệ nhân Nguyễn Thị Quýnh với vai trò chủ nhiệm, sau 30 năm thành lập (1994 – 2023), CLB quan họ Đương Xá đã thu hút rất đông thành viên và hiện đang có 60 thành viên ở 3 thế hệ cao tuổi, trung tuổi và măng non.
Luôn đau đáu việc bảo tồn và phát huy giá trị Quan họ,  nghệ nhân Nguyễn Thị Quýnh cùng CLB Quan họ Đặng Xá đặt ra phương châm hoạt động là vừa sưu tầm, rèn luyện, vừa khai thác vốn Quan họ cổ và sáng tác đặt lời mới. Bà phân công nhiệm vụ cụ thể cho các thành viên, người sưu tầm các làn điệu, người sáng tác bài mới, người truyền dạy… Hiện nay, CLB sưu tầm khai thác và rèn luyện được 300 bài Quan họ cổ và hơn 200 làn điệu quan họ truyền thống gồm đủ các giọng như: giọng lề lối, giọng vặt và giọng giã bạn. Bà Quýnh và các thành viên tích cực sáng tác lời mới với nhiều nội dung phong phú như: “Bác đi xa lòng ta còn nhớ”, “Chung tay, chung sức chống giặc COVID-19”, “Tâm tình người chiến sĩ ngành Y”, “Chiến sĩ Công an vì nước quên thân, vì dân phục vụ”; “Chung lập chiến công”, “Lòng mẹ yêu con”, “Đồng vốn nghĩa tình”…

Nghệ nhân Nguyễn Thị Quýnh (thứ 4 từ trái qua) vinh dự được trao tặng danh hiệu Nghệ nhân nhân dân.

Theo Nghệ nhân Nhân dân Nguyễn Thị Quýnh, biết hát Quan họ không khó nhưng cách “chơi” lại rất khó. Bởi vì “chơi” Quan họ cần tổng hợp các yếu tố văn hóa như: trang phục, ẩm thực, cách biểu dẫn, các tục của người Quan họ… Vì vậy, các liền anh, liền chị cần có quá trình sinh hoạt lâu dài, học hỏi từ nhiều thế hệ đi trước. Vậy nên, mỗi buổi sinh hoạt CLB, bên cạnh dạy hát, bà còn kể cho các thành viên nghe những câu chuyện về bọn chơi Quan họ của các cụ xưa kia, phân tích về ẩm thực, trang phục, những luật khi hát một canh Quan họ cổ… Trong dạy hát, với lứa tuổi trung niên và cao tuổi, bà yêu cầu các liền anh, liền chị hát theo đúng lề lối để gìn giữ vốn Quan họ cổ. Nhờ vậy, nhiều thành viên trong CLB Quan họ Đương Xá có sự am hiểu nhất định về Quan họ, thuần thục kỹ năng hát cơ bản, đạt được nhiều thành tích cao trong các liên hoan, hội diễn, đặc biệt cuộc thi hát Quan họ đầu xuân như các cặp: Nguyễn Thị Mến-Thang Thị Oanh; Đặng Quang Hiển-Nguyễn Văn Ninh; Nguyễn Thị Hòa-Nguyễn Thị Hợp…
Để phát triển thế hệ măng non Quan họ kế cận cũng như lan tỏa tình yêu, vẻ đẹp của Quan họ Bắc Ninh với cộng đồng, CLB Quan họ Đặng Xá tích cực học hỏi, giao lưu với các làng Quan họ cổ; mở lớp học Quan họ cơ bản vào dịp hè cho các cháu thiếu nhi với các làn điệu đơn giản, dễ học như “Mười nhớ”, “Trên rừng 36 thứ chim”, “Cây trúc xinh”…; mở lớp bổ túc, nâng cao kỹ năng Quan họ cho cộng đồng những người yêu quan họ trong và ngoài tỉnh; tổ chức các hoạt động giao lưu, đón những đoàn văn nghệ, du khách của các tỉnh bạn đến học tập, tìm hiểu về văn hóa Quan họ.
Dành trọn cuộc đời để gắn bó, say mê Quan họ, đến nay cả gia đình bà Quýnh với ba thế hệ, từ ông bà đến các cháu đều là những thành viên mẫn cán của CLB, họ đều thích hát, hăng say luyện tập và tham gia các hoạt động văn hóa, văn nghệ ở địa phương. Trong khuôn khổ chương trình Festival Về miền Quan họ 2023, bà vinh dự được trao tặng danh hiệu Nghệ nhân Nhân dân trong lĩnh vực di sản văn hóa phi vật thể. Nghệ nhân Nhân dân Nguyễn Thị Quýnh tâm sự: “Với tôi, đó không chỉ là sự ghi nhận những cống hiến sau nhiều năm nỗ lực gìn giữ và phát triển Dân ca Quan họ Bắc Ninh mà còn là động lực trách nhiệm, nhắc nhở bản thân còn sức lực, khả năng thì còn cống hiến và truyền dạy để những nét đẹp, nét tinh túy của Quan họ không bao giờ nhạt phai”.