Vốn được mệnh danh là “Kinh đô công giáo Việt Nam” với hơn 100 năm tuổi, thánh đường cổ kính Phát Diệm (Kim Sơn, Ninh Binh) chứng minh sự giao thoa hoàn hảo giữa công giáo và nét kiến trúc đình chùa truyền thống của Việt Nam, với hàng loạt mái cong hình mũi thuyền.
Nhà thờ đá Phát Diệm, quần thể kiến trúc độc đáo được xếp hạng Di tích lịch sử văn hóa cấp quốc gia năm 1988. Công trình này tọa lạc trên diện tích 22 ha ở thị trấn Phát Diệm, huyện Kim Sơn, tỉnh Ninh Bình, cách Hà Nội khoảng 120 km.
Vốn được mệnh danh là “Kinh đô công giáo Việt Nam” với hơn 100 năm tuổi, ngôi thánh đường cổ kính Phát Diệm là sự giao thoa hoàn hảo giữa công giáo và nét kiến trúc đình chùa truyền thống của Việt Nam. Quần thể bao gồm 1 nhà thờ lớn và 5 nhà thờ nhỏ (trong đó có một nhà thờ được xây dựng bằng đá tự nhiên, được gọi là nhà thờ đá), 1 phương đình (nhà chuông), ao hồ và 3 hang đá nhân tạo.
Nhà thờ được xây dựng với trình độ kỹ thuật và điều kiện giao thông của những năm cuối thế kỷ 19. Từ hướng Nam đi vào nhà thờ Phát Diệm gồm các phần: Ao hồ, phương đình, nhà thờ lớn, ba hang đá nhân tạo và nhà thờ đá.
Với người dân Kim Sơn hay bất cứ du khách nào khi đến đây đều không thể hiểu nổi, vì sao từng bị súng đạn, bom mìn bắn phá ác liệt mà nhà thờ Phát Diệm vẫn không hề bị sứt mẻ? Được biết, móng nhà thờ được thiết kế với nhiều bè mảng tre, nứa, những hòn đá được xếp nghiêng 45 độ vào tâm. Nếu bị rung chuyển, nó sẽ trượt vào tâm, không thể sụp đổ. Tuy nhiên, điều kỳ lạ này vẫn là một bí ẩn chưa có lời giải chính xác, càng làm tăng thêm sự kỳ bí của quần thể nhà thờ, lôi cuốn các nhà nghiên cứu, kiến trúc sư trong nước và quốc tế tìm đến tham quan, tìm hiểu.
Nhà thờ đá Phát Diệm được đánh giá là một trong những nhà thờ đẹp nhất Việt Nam, được khởi công vào năm 1875 và đến năm 1898 thì cơ bản hoàn thành. Trải qua hơn 100 năm tồn tại, dù chịu nhiều tác động từ thiên tai, chiến tranh, nhưng công trình vẫn khá vững chãi và được giữ gìn nguyên trạng cho đến ngày nay.
Phương đình – điểm nhấn quy mô nhất của quần thể nhà thờ Phát Diệm. Phương đình có nghĩa là hình vuông, hình dánh như đình làng rộng lớn, chiều ngang 21m, cao 25m, gồm 3 tầng. Nhà thờ công giáo nhưng đan xen nét kiến trúc truyền thống Việt Nam với hàng loạt mái cong hình mũi thuyền.
Lễ hội Giáng sinh ở nhà thờ Phát Diệm là một dịp sinh hoạt văn hóa cộng đồng lớn nhất của giáo dân giáo phận Phát Diệm cũng như những người dân Kim Sơn. Khoảng nửa tháng trước ngày lễ hội, giáo dân Phát Diệm bắt đầu chuẩn bị cho ngày lễ trọng đại nhất trong năm. Họ dành thời gian vào việc trang hoàng nhà thờ với những hình ảnh quen thuộc: ông già Noel, hang đá, tạo hình người dân…
Hình ảnh đặc trưng không thể thiếu mỗi dịp lễ Giáng sinh, tạo hình ông già Noel cùng bầy tuần lộc. chở theo biết bao món quà, điều tốt đẹp cho nhân gian.
Lễ giáng sinh ở Phát Diệm gồm các phần: Canh thức (chờ Chúa sinh ra) trước hang đá và Thánh Lễ. Kết thúc phần lễ là màn rước kiệu hoa tượng Chúa Hài Đồng (Chúa mới sinh). Lễ rước được tiến hành tôn nghiêm và linh thiêng. Ý nghĩa của nghi lễ này là để rước Chúa vào lòng dân. Sau nghi lễ này, tượng Chúa được đưa vào bên trong hang đá để kết thúc nghi lễ đêm Noel.
Trong đêm lễ hội, hệ thống hang đá, cây thông, đèn ông sao phát quang tạo sẽ cùng “hoà âm”, tạo nên một không gian độc đáo và tráng lệ khác thường.
Ông già Noel phiên bản lớn “đi xe đạp” phát quà cho trẻ nhỏ.
Các công nhân cố gắng hoàn thiện khâu trang trí trước ngày lễ lớn nhất trong năm của những người theo đạo.
Về cơ bản, các tạo hình hang đá, sân cỏ đã được hoàn thiện bên trong nhà thờ Phát Diệm. Mọi người cùng chờ đợi một đêm Giáng sinh ý nghĩa, ấm cúng.
Tỉnh Ninh Bình và các cơ quan liên quan đang hoàn thiện hồ sơ đề nghị UNESCO công nhận quần thể nhà thờ Phát Diệm là di sản văn hóa thế giới.
